XX wiek i czasy współczesne

 Rys historyczny - XX wiek i czasy współczesne

Początek XX w. przyniósł stopniowy rozwój oświaty w Galicji. Daje temu wyraz Kronika szkolna, w której czytamy: „U nas w Galicji szkolnictwo ludowe jaśniejsze czasy uzyskuje od powstania Wysokiej i ck. Rady szk. kr. na mocy patentu cesarskiego z 1868 r. Wysoka ck. Rada szk. kr. objąwszy w swoje ręce wychowanie publiczne, energicznie zabrała się do pracy. I jej to kraj zawdzięczać musi wszystko to, co na polu szkolnictwa uzyskał. Dla kształcenia nauczycieli założone zostały seminarya nauczycielskie. Organizować i zakładać poczęto wiele szkół, które stały się naglącą potrzebą dla społeczeństwa. Ustawy z lat 1869, 1873, 1894, 1897 i 1905, reformowały je i wytknęły planowy kierunek naukowy i wychowawczy. W dążeniach tych okazał się przychylnym także i Sejm, bo bez tego Rada szk. kr. nie byłaby dokonała tego. Autonomia krajowa wiele się przyczyniła do postępu ku lepszej przyszłości. Słusznie też dzisiejszą Radę szk. kr. uznają za spadkobierczynię szczytnych idei i programów nigdy nie zapomnianej Komisji Edukacji. Z dumą też wszyscy wyrażają się o zasługach galicyjskiej ck. Rady szk. kr., która pracując w ciężkich warunkach potrafiła stanąć na wysokości owego zadania. Nie brak też i pojedynczych prywatnych towarzystw oświatowych, które również wiele przyczyniły się do podniesienia oświaty. Jednym z nich jest Towarzystwo Oświaty Ludowej, powstałe z inicjatywy ówczesnego profesora wszechnicy Jagiellońskiej ks. D. J. S. Pelczara, dzisiejszego biskupa przemyskiego.

Czytelnia Towarzystwa Oświaty Ludowej znajduje się także w Łękach, założona w r. 1908 dzięki staraniu ks. Leona Kruszyny. Z biblioteki tej korzystają wieśniacy czerpiąc zdrową strawę dla ducha”.

  Rozwój ruchów społecznych..

     Jednym z przejawów ruchów społecznych w Łękach Dukielskich było utworzenie Kółka Rolniczego, już w 1893 roku. Założycielami kółka byli: Antoni Czajkowski (ówczesny wójt wsi) , Andrzej Gniady, Wincenty Fruga, Józef Nawrocki, Błażej Wierdak i in. pod przewodnictwem ks. Leona Kruszyny z Kobylan. Organizacja ta, poza nauką uprawy ziemi, pszczelarstwa, ogrodnictwa, prowadziła wielorakie formy działalności. Wprowadziła znaczne ożywienie w rozwoju wsi. W 1895 roku wybudowany został dom Kółka Rolniczego , w którym obok sklepu znajdowała się sala służąca na zebrania, zabawy i wesela wiejskie. Od 1909 roku zaczęto sprowadzać nawozy sztuczne, a następnie zakupiono pierwszy nowoczesny na owe czasy sprzęt rolniczy (trajer do czyszczenia zboża, siewnik, bronę sprężynową). Z inicjatywy Kółka Rolniczego została założona Kasa Raiffeisena (później Kasa Stefczyka), która częściowo uniezależniła mieszkańców wsi od zdzierstwa spekulantów żydowskich.        

      W drugiej połowie XIX wieku i na początku XX na terenie dukielszczyzny występowały epidemie cholery /1865-1867 i 1873-1876/, a przed, w czasie i po I wojnie światowej panowały epidemie czarnej ospy i tzw. "grypy hiszpanki". Brak jest udokumentowanych danych na ten temat odnośnie naszej wsi. Z ustnych przekazów niektórych osób wynika, że najwięcej naszych mieszkańców zmarło na cholerę. Zmarłych na epidemie grzebano z dala od cmentarzy i siedzib ludzkich. W Łękach Dukielskich taki cmentarz zlokalizowano "na Wygonie". Jest tam pochowanych - wg. różnych źródeł - od 16 do 40 mieszkańców naszej miejscowości. Do dzisiaj żywa jest - wśród niektórych mieszkańców - pamięć o tych zmarłych. Jeszcze wiele ich nazwisk jest w świadomości i sercach Łęczan /jak chociażby konkretna data śmierci, konkretnej osoby w roku 1898, a w tym roku nie ma udokumentowanej żadnej epidemii na naszym terenie/.  Widocznym znakiem tego miejsca jest krzyż /na zdjęciach obok/. W pierwotnym kształcie nagrobek z drewnianym krzyżem - zniszczony czasem - został zamieniony z inicjatywy ks. Wł. Nowaka z bezinteresownym udziałem rodziny   Jasionów z   Łęk Dukielskich. Warto temu miejscu poświęcić więcej badań historycznych, uwagi i troski - póki trwa pamięć.

       Początek XX wieku przyniósł ze sobą stopniowy rozwój oświaty w Galicji. Kronika szkolna donosi, że w roku 1908, dzięki staraniom księdza Leona Kruszyny  założono w Łękach Dukielskich Czytelnię Towarzystwa Oświaty Ludowej, a rok później,  w 1909 zorganizowano Szkołę Podstawową. Salę do nauki wynajęto w budynku Kółka Rolniczego. Do szkoły było obowiązanych 521 dzieci, jednak z braku pomieszczeń zapisano tylko 90. Naukę rozpoczęto 23 XI 1909 roku. Wcześniej, w 1906 roku powstaje w Łękach Ochotnicza Straż Pożarna (OSP) oraz /w późniejszym czasie/ Koło Gospodyń Wiejskich (KGW). W październiku 1914 roku tutejszy powiat nawiedziła trwająca parę dni inwazja rosyjska. Kolejna, która trwała od 10 listopada do maja 1915 roku wyrządziła we wsi znaczne szkody. W 1918 roku po zakończeniu I wojny światowej ludność wsi wymusiła sprzedaż istniejącej we wsi karczmy żydowskiej Józefa Fassa na własność gminy, celem przeznaczenia jej na szkołę.

      W 1931 roku przystąpiono w Łękach do budowy szkoły siedmioklasowej. W 1937 roku wykończono dwie sale w nowym budynku szkolnym, co dawało możliwość nauki dzieciom klas I – IV. Jednak w 1939 roku, w wyniku wybuchu II wojny światowej została wstrzymana nauka w szkole. Wznowiono ją dopiero pod koniec tego roku. Kronika szkolna podaje, iż za czasów okupacji szkoła wegetowała tylko dla formy, gdyż większość jej pomieszczeń zajęte było przez wojsko.

     Do 1934 r. każda wieś miała charakter gminy, jako samodzielnej jednostki samorządowej. Reforma administracyjna mianowała wsie na gromady, w których utworzono gminy zbiorowe. Łęki ( przymiotnik Dukielskie dodano później) znalazły się w obszarze Gminy Chorkówka, która weszła w skład powiatu krośnieńskiego i liczyła 13 gromad. Kształt gminy w tamtym czasie różnił się od obecnego. Zawierał bowiem na swym terytorium oprócz  Łęk również Wietrzno – aktualnie pozostające w gminie Dukla, lecz nie zawierał Świerzowej Polskiej, która należała do gminy Jedlicze i Szczepańcowej przynależnej do gminy Miejsce Piastowe.  W roku 1934 wieś liczyła 1653 osoby, w tym 1648 Polaków i 5 Rusinów. Była wtedy najliczniejszą gromadą w gminie Chorkówka. Obszar opodatkowania wynosił 1075 hektarów.

      1 marca 1943 roku odbył się ogólny spis ludności na terenie całego Generalnego Gubernatorstwa. Wg. tego w Łękach w tym czasie było 716 mężczyzn i 825 kobiet.

      Drakońskie nakazy kontyngentowe bardzo zubożyły wieś. Np. jesienią 1943 roku łęcka ludność oddała na kontyngent 81 wagonów zboża oprócz słomy, siana, jarzyn i ziemniaków. Na roboty do Niemiec wywieziono około 100 osób. Policja dla większego efektu (opór ludności był duży) podpaliła 2 domy, których nie można było zagasić. Wskutek anonimowego donosu do gestapo w Krośnie stwierdzono, że w Łękach ukrywają się partyzanci. Urządzono więc wyprawę na wieś. Nocą 3 kompanie ukraińskie otoczyły Łęki, przeszukano każdy dom, sprawdzono wszystkich mężczyzn (po uprzednim ich zgromadzeniu w szkole). We wsi nikogo nie znaleziono, gdyż partyzanci byli ukryci w lasach. Od tego incydentu wieś była pod ciągłą obserwacją aż do czasu, gdy wojska sowieckie podeszły pod Krosno.

      W 1944 roku na Łękach koncentrowały się oddziały partyzanckie AK, działające w ramach akcji „Burza”. Oddziały stacjonowały w leżących pod lasami przysiółkach: Myszkowskie i Łazy.

      8 września 1944 roku rozpoczęła się planowana wcześniej przez wojska sowieckie ofensywa. Najpierw zaatakowano Krosno, Chorkówkę, Kobylany i Łęki. Do Łęk pierwsze patrole nadeszły z 9 na 10 września na tzw. „ folwark", gdzie spaliły 25 domów i zabiły 10 osób. Wyzwolenie wsi można więc datować na 10 września 1944 roku, jednakże jeszcze do 15 stycznia 1945 roku znajdowała się w strefie przyfrontowej. Boje na terenie Przełęczy Dukielskiej trwały 2 miesiące, a w listopadzie i grudniu przeniosły się na ziemię słowacką. Front ustabilizował się na zachodzie w wioskach: Toki, Łysa Góra, Żmigród, Nienaszów i trwał do 15 stycznia 1945 roku. Łęki od 9 września '44 do 15 stycznia' 45 znajdowały się więc w strefie frontowej.

      Wieś od czasu do czasu była ostrzeliwana przez artylerię niemiecką. Szkołę trafiono 2 pociskami artyleryjskimi, które eksplodowały na dachu wyrywając olbrzymią dziurę i podnosząc cały strop. Listopad był w miarę spokojny, nawet od 13 do 16 w jednej sali (reszta zajęta przez wojsko) odbywały się zajęcia. 16 listopada rozpoczęto silne, całodniowe ostrzeliwanie wioski, zarządzono ewakuację wsi. Jednak 3/4 mieszkańców nie zastosowało się do tego polecenia i zostało na miejscu wciągnięte do różnych prac wojskowych (np. kopanie rowów). Dopiero w styczniu 1945 roku wojska 38 - ej armii 1 - go Frontu Ukraińskiego i 1 - go Korpusu Czechosłowackiego po wznowieniu ofensywy odepchnęły wojska niemieckie w kierunku Gorlic i Nowego Sącza.

      Po odzyskaniu niepodległości życie mieszkańców powoli zaczęło wracać do normy. W roku 1947 - staraniem ks. Józefa Garbali z parafii pol-katolickiej - otwarto Agencję Pocztową. Jednak jesienią 1949r. w „Dzienniku Polskim" pojawiła się wiadomość, że poczta z Łęk zostanie przeniesiona do Kobylan gdyż tamta gromada zgłosiła swoje przystąpienie do spółdzielni produkcyjnej. Mieszkańcy Łęk od razu postanowili ratować miejską agencję pocztową - postawili na swoim. 12 grudnia 1949 roku do Łęk Dukielskich przyjechało kino objazdowe z filmem pt.: „Nowa Albania". Zaczęła funkcjonować szkoła, do której obowiązkowo zapisano 60 uczniów. Nowym dyrektorem został Bronisław Węgrzyn. Z czasem szkołę zaczęto rozbudowywać.  W 1948 roku utworzono też Publiczną Średnią Ogólnokształcącą Szkołę Zawodową. Nauka w szkole odbywała się w godzinach popołudniowych, a wykładowcami byli nauczyciele Szkoły Podstawowej.

      16 października1949 roku nastąpiło otwarcie Domu Ludowego w Łękach Dukielskich. Otwarcia dokonał osobiście starosta Piotr Tebich.  Młodzież szkolna przedstawiła sztukę pt.: „Cudowne czarodziejskie ziele". Po oficjalnej części rozpoczęła się zabawa taneczna. W tym samym roku (w grudniu), do Łęk zawitało kino objazdowe z filmem pt.: „Nowa Albina”. W maju 1950 roku został uruchomiony na linii Łęki Dukielskie – Krosno autobus, który kursował dwa razy dziennie. Mieszkańcy wsi nazwali PKS wielką „wygodą”. W tym też roku - z inicjatywy i staraniem ks. Teodora Elerowskiego z parafii polsko-katolickiej - został uruchomiony Punkt Sanitarny PCK Pogotowia Ratunkowego, który był początkiem Służby Zdrowia w Łękach Dukielskich. Uroczystego otwarcia dokonano dnia 2 lipca 1950 roku przy udziale władz powiatowych z Krosna. Było bardzo uroczyście, z orkiestrą i tłumami ludzi /fot. na str. parafii pol-kat i w fotogalerii wiejskiej/. Punkt utworzono w domu Andrzeja Jastrzębskiego.

      29 maja 1951 roku gromada Łęki otrzymała radio typu „Radina" jako premię za spłatę podatku gruntowego za rok 1950, radio zostało zamontowane w budynku szkolnym w sali świetlicowej.

      Sołtys P. Nawrocki chcąc uruchomić linię PKS-u z Kobylan do Łęk postarał się u władz o walec. Łęki i Kobylany w ramach prac szarwarkowych wywiozły po 1000 m3 kamienia. 4 czerwca 1951 roku naprawiono drogę. W tym samym czasie druga część mieszkańców prowadziła prace nad przygotowaniem sal dla agencji pocztowej.

      W okresie wiosny roku 1953 w Łękach powstał komitet elektryfikacyjny. Pracę nad elektryfikacją wsi objął inż. Hawranek. Jak w każdej zbiorowej inwestycji tak i w tym wypadku znaleźli się ludzie, którzy celowo przeszkadzali w pracach. Przysiółek Myszkowskie także przyłączył się do planu. Każdy członek zobowiązał się do złożenia pieniędzy w kwocie 250zł., przepracowania 6 dniówek i wmontowania 2 słupów. 23 grudnia 1953 roku zaświeciła pierwsza lampa elektryczna, a na święta w kilkunastu domach było już światło. Do wiosny zelektryfikowano 300 domów, a przysiółki: Pałacówka i Łazy samodzielnie rozpoczęły prace.

      W związku z reorganizacją terenowych organów władzy Rad Narodowych w Łękach powstała siedziba Gromadzkiej Rady Narodowej, mieszcząca się w domu ludowym. W październiku w Łękach przygotowywano wybory do Rad Narodowych, siedzibą lokalu wyborczego była szkoła. 5 listopada 1954 roku na wiejskim zebraniu wysunięto 14 kandydatów z Łęk i 11 z Wietrzna. W Łękach uprawnionych do głosowania było 92,5% mieszkańców, nie głosowali tylko chorzy i tzw. „Świadkowie Jehowy”.

      Staraniem kier. szkoły i wydziału oświaty w Krośnie poczyniono starania aby zorganizować w Łękach przedszkole. Kier. wydz. Oświaty S. Chrzanowski osobiście zainteresował się tą sprawą. Lokal w pierwszym roku wynajęto u Antoniego Kołacza. l grudnia 1954 roku nastąpiło otwarcie, zapisało się 24 dzieci. Przedszkolanką została Antonina Czernik z Cergowej, a kucharką Adolfina Czajkowska. Na skutek słabej frekwencji zostało ono zlikwidowane w następnym roku.

      W 1956 roku rozpoczęto starania o zorganizowanie filii szkolnej z klasami I – IV w przysiółku Pałacówka. W X 1960 roku oddano do użytku budynek szkolny w Pałacówce.

      Mieszkańcy przysiółka Myszkowskie postanowili zorganizować odrębną wieś. W tym celu wnieśli prośbę do Prezydium G.R.N. w Łękach Dukielskich o złączenie części Myszkowskiego należącej do Kobylan i do Łęk, utworzenie z tych części odrębnej wsi i przyłączenia jej do Prezydium G.R.N. w Łękach. W grudniu na sesji sprawa ta stanęła na porządku obrad. Wszyscy radni odnieśli się do tego pozytywnie i uchwalony wniosek przesłano do władz państwowych. Nie uzyskał on jednak poparcia.

     W 1959 roku przystąpiono do zorganizowania filii szkolnej w przysiółku Myszkowskie. Do szkoły w Myszkowskiem uczęszczały dzieci z Łęk i Kobylan. Również od 1959 roku na terenie wsi Łęki Dukielskie funkcjonowała Spółdzielnia Zdrowia,  mieszcząca się w budynku Pawła Nawrockiego. W spółdzielni tej czynny był gabinet lekarski i dentystyczny. W 1962 roku we wsi pojawił się pierwszy telewizor. W tym też roku, za pieniądze Komitetu Rodzicielskiego zakupiono do szkoły telewizor „Wawel”. W latach 60 – tych mieszkańcy Łęk brali udział w wielu pracach społecznych na rzecz wsi. W też tym okresie rozpoczęto budowę Remizy Strażackiej oraz Ośrodka Zdrowia. Od wczesnej wiosny 1965 roku rozpoczęto intensywne prace przy wykończeniu Ośrodka Zdrowia. W jesieni budynek był gotowy, a uroczystego otwarcia dokonano 8 grudnia. Wiosną 1966r. w Łękach Dukielskich podjęto myśl o budowie drogi na odcinku Wietrzno-Łęki. Wielu mieszkańców wsi pracowało przy budowie drogi w czynie społecznym. Nawierzchnię wykonał Rejon Eksploatacji Dróg Publicznych z Krosna. Do końca października wybudowano drogę do tzw. „folwarku". Wszelkie pertraktacje zawierane z właścicielami ziemi przeprowadzał sołtys Łęk- Eugeniusz Gniady. Na budowę tej drogi przyznano duże dotacje od władz. Mieszkańcy Łęk płacili 4% świadczeń w naturze na cel budowy drogi w przedłużeniu do Łęk. W 1969 roku na terenie Łęk Dukielskich powstał komitet gazyfikacyjny, na którego czele stanął Edward Czajkowski. Prace rozpoczęto rok później, a wykonawcą był POM z Miejsca Piastowego. Prace trwały od maja do listopada. Szkoła nie została zgazyfikowana - zabroniono wprowadzać gaz do pomieszczeń ogrzewanych.

         W 1971 roku założono Ludowy Zespół Sportowy (LZS).

         W 1979-80 roku zbudowano drogę na Pałacówkę i na Myszkowskie. Do Pałacówki od tego czasu zaczął dojeżdżać autobus (kurs Dukla- Pałacówka).

         W maju 1981 roku przypadło 75 lecie założenia O.S.P. Podczas uroczystości najbardziej zasłużonym wręczono odznaczenia. Młodzież szkolna przygotowała część artystyczną. Po akademii goście zostali przyjęci w Domu Strażaka po czym następnie rozpoczęła się zabawa.

         Od 1984r. trwały prace przy budowie ujęcia wody z Jasiołki dla mieszkańców wioski. Prace wykonywała firma WODROL z Iwonicza. Ukończono je w roku 1986.

         W latach 1997 i 2000 /w dwóch etapach/ wieś została stelefonizowana. W drugiej połowie lat 90-tych rozpoczęto prace związane z budową sali widowiskowo-sportowej. Powołano Komitet Budowy Sali Widowiskowo – Sportowej na czele ze Stanisławem Frugą. Wykonawcą była firma Interbud - II. Inwestorem tj. tym, kto finansuje całość inwestycji była gmina Dukla. Istotnym czynnikiem był wkład mieszkańców w postaci zbiórek i pracy społecznej. Inwestycja była także dotowana przez  Urząd Kultury Fizycznej i Turystyki. 15 września 2001r nastąpiło uroczyste otwarcie Sali z udziałem władz wojewódzkich, powiatowych i gminnych.